Een zomer lang Hitchcock (De film Vertigo en de roman Hotel Vertigo)

Iedere zomer organiseert het Eye (filmmuseum) in Amsterdam een retrospectief. Vorig jaar werden er aan het IJ films vertoond van Fellini en was er een interessante tentoonstelling aan de Italiaanse maestro gewijd (zie De wereld van Fellini; zie ook Bepaald geen dertien in een dozijn – over Kubrick, en Jack Nicholson – rebelse charmeur). Dit jaar is Hitchcock de hoofdpersoon. Vanaf 25 juli worden er ook op tv verschillende films van de master of suspense uitgezonden, waaronder Vertigo (1957). Verwijzend naar deze film publiceerde Kees ’t Hart in december 2012, dezelfde maand waarin ook een complete box met twintig schoongepoetste Hitchcock-films verscheen, zijn roman Hotel Vertigo. Daarin keert een gepensioneerde weduwnaar terug naar San Francisco waar hij in 1957 betrokken raakte bij de second union die opnamen maakte van locaties voor Hitchcocks meesterwerk. Van het begin af aan is duidelijk dat die ervaring van destijds met Vertigo niet goed afliep. 



Bij verschijning in 1958 werd de film Vertigo door pers en publiek maar matig gewaardeerd. Een te ingewikkelde en onwaarschijnlijke plot, geen verrassende ontknoping, en men voelde zich ongemakkelijk bij de toen als pervers ervaren verhouding tussen James Stewart en Kim Novak. Inmiddels staat de film steevast bij de top tien aller tijden, en is meermaals uitgeroepen tot beste film ooit. 
De gewezen politie inspecteur John ‘Scottie’ Ferguson (James Stewart) krijgt van een oude vriend de opdracht diens vrouw (in werkelijkheid zijn minnares), de kille blondine Madeleine (Kim Novak) die geobsedeerd is geraakt door een sprekend op haar lijkend en in de negentiende eeuw verdronken familielid, in de gaten te houden. Door zijn hoogtevrees (vertigo) kan de detective niet voorkomen dat ze van een kerktoren springt. De film wordt nog geladener als Stewart daarna geobsedeerd raakt door de verkoopster Judy Barton (opnieuw Kim Novak). Ondanks haar bruine haar lijkt ze sprekend op Madeleine. Ze is het ook maar Stewart weet dat niet. Hij wordt verliefd en probeert haar te modelleren naar de (in zijn ogen) gestorven Madeleine. Zoals Psycho bekend is van de douchescène, zo heeft Vertigo de scène waarin de tot Madeleine getransformeerde Judy op vampiristische wijze Stewart omhelst. Aan het eind van de film valt ze echt dood. Hitchcock geeft de kijker een informatievoorsprong ten opzichte van het oorspronkelijke verhaal, doordat hij/zij weet dat Madeleine en Judy dezelfde persoon zijn. En hij benadrukt de drang van de hoofdfiguur om naar bed te willen met een vrouw die (in zijn ogen) dood is. “Onvervalste necrofilie”, zoals Hitchcock zelf zei in zijn uitgebreide en geboekstaafde interview met de Franse cineast Truffaut.  
Films van Hitchcock zijn vermaard van wege de geraffineerde en vernuftig opgebouwde spanning (suspense en surprise). In veel van zijn films was Hitchcock zijn tijd in technisch opzicht ver vooruit. In Rear Window (1954 – 15 augustus op tv) lijkt niet zoveel te gebeuren. Een door een gebroken been aan huis gekluisterde fotograaf bespiedt de buren en ruikt onraad als de overbuurvrouw vermist lijkt te zijn. Hij gaat geloven dat zijn overbuurman diens echtgenote heeft vermoord. Wat de film zo spannend maakt is de uitgekiende montage en het effectieve ritme daarin. Hitchcock houdt de toeschouwer in zijn ban met een vernuftige constructie van het point of view. De fotograaf (James Stewart – hier met Grace Kelly) kijkt argwanend naar iets. Hitchcock stelt uit (dat is de essentie van spanning) en doet er tergend langzaam over om ons te onthullen wat de fotograaf en zijn vriendin zien. Daar maakt hij een prachtig ritmisch spelletje van. Aan Truffaut vertelt hij, hoe hij de suggestie van duizelingen en hoogtevrees, waaraan de hoofpersoon in Vertigo lijdt, technisch realiseerde. Door tegelijkertijd een dolly en een inzoom te gebruiken. Een combinatie van forward zoom en reverse tracking shots. Een techniek die daarna door talloze regisseurs is gebruikt, bijvoorbeeld door Brian de Palma in Obsession, Steven Spielberg in Jaws en Terry Gilliam in Twelve Monkeys
De roman Hotel Vertigo (de cover is het oorspronkelijke affiche van de film) van Kees ’t Hart brengt ons terug naar de tijd waarin Hitchcock zijn film Vertigo maakte. De gepensioneerde architect Vincent van Zandt keert na de dood van zijn vrouw terug naar de plek waar hij als zeventienjarige deelnemer aan een uitwisselingsprogramma zijdelings betrokken raakte bij het ontstaan van Hitchcocks meesterwerk. Van Zandt bezoekt in San Francisco een congres over architectuur en logeert in hotel Vertigo, het toenmalige Empire Hotel waar Hitchcock opnamen maakte voor zijn film.
De voor de film gebruikte kamer is in ere hersteld als filmdecor en op een avond ontmoet hij op de stoep voor het hotel een hoer, verkleed als Judy Barton in Vertigo.  

Als jonge scholier werd hij ondergebracht bij een familie die een opvanghuis runde voor verslaafden. Het kwam er niet van naar school te gaan. In plaats daarvan sloot hij zich via het meisje Lee Jones, op wie hij verliefd werd, aan bij de second union van de crew van Vertigo. Tweemaal ontmoet hij de grote meester. Zonder het zich te realiseren is hij getuige van belangwekkende gebeurtenissen. De underground cultuur ontstaat, hij komt in aanraking met vechtende dichters van de Beat Generation en met de opkomende seksuele revolutie. Hij maakte al seksueel getinte tekeningen op school, in zijn nieuwe omgeving experimenteert hij daar verder mee en de zus van zijn gastvader wijdt hem daadwerkelijk in de wereld van seksualiteit in.  

De oudere Van Zandt herbeleeft de ervaringen van de jongere, gaat op zoek naar het meisje van toen, en tracht te reconstrueren onder welke onduidelijke omstandigheden hij destijds het land werd uitgezet. Hij verzeilt daarbij in situaties die hem doen terugdenken aan die late jaren vijftig. Net als toen en in de film spelen motieven als obsessie, angst en seksualiteit een grote rol. Evenals de hoofdpersoon in Vertigo lijdt die in Hotel Vertigo aan hoogtevrees (vertigo – bij de laatste is het een omgekeerde hoogtevrees, niet bij het kijken naar beneden maar naar boven). Evenals in de film speelt in de roman architectuur, in het bijzonder die van San Francisco, een belangrijke rol. Denk wat de film betreft aan de beginscène met de achtervolging over de daken van huizen in San Francisco. De hoofdpersoon in de roman heeft zijn ideeën over architectuur als jongeling ontwikkeld, toen hij de aantekeningen van Hitchcock las in zijn scenario’s voor de second union.  Architectuur moet volgens Hitchcock leeg zijn, een gevoel van hulpeloosheid en angst oproepen. 

In de aan het retrospectief over Stanley Kubrick gekoppelde tentoonstelling in de zomer van 2012 (Het Eye – Amsterdam, zie Bepaald geen dertien in een dozijn) waren meer dan 1000 objecten te zien. Affiches, kostuums, brieven, draaiboeken, rekwisieten, tekeningen, ontwerpen, bijna alles uit het archief van Kubrick zelf. In Hotel Vertigo bezoekt de ik-persoon de enorme Hitchcock- verzameling van een liefhebber, opgeslagen in een stel oude loodsen. De man heeft alles. Kleding, sieraden, kaptafels, meubels, de stoel van de moeder van Norman Bates in Psycho, de beha’s van Janet Leigh, het beroemde douchegordijn (drie – tijdens de opnamen in de studio gingen er twee kapot), een auto uit North by North West, de schilderijen die in die film worden geveild, maquettes, het mes waarmee Cary Grant zich schoor, bladmuziek. Ook Vertigo is er ruim vertegenwoordigd. Allerlei decormateriaal, het schilderij in het Legion of Honour Museum, waar Madeleine uren voor zat, alleen om Scotty in de val te lokken. Ook Judy Barton’s groene jurk met het witte kraagje is er. Van Zandt vindt er zelfs de fotolijstjes die hij in 1957 bij zijn gastouders wegnam om ze op de set te kunnen gebruiken en die destijds tot zijn ontzetting verdwenen waren, weer terug. Met behulp van een gefingeerde aanval van vertigo weet hij ze bij de verzamelaar mee te nemen. 

Zoals in films van de door de hoofdpersoon bewonderde Hitchcock spelen gedurende de hele roman van ’t Hart  obsessies en mysteries een grote rol. Angst en seksualiteit vooral. Langzaam maar zeker vallen, zoals in de film, ook in de roman de puzzelstukjes op hun plaats. Kees ’t Hart eindigt zijn roman met een abrupte wending. Een happy end in de vorm van een reünie in Hotel Vertigo waar de ‘ik’ logeert. Hij ontmoet er de inmiddels bejaarde Lee Jones. Tevens wacht hem daar een ware verrassing. Een surprise in hitchcockiaanse zin.

Op tv is te zien
vrijdag 25 juli de klassieker North by Northwest. Met de beroemde scène waarin Cary Grant wordt achtervolgd door een mysterieus besproeiingsvliegtuig. 
vrijdag 1 augustus Dial M for Murder. Met het memorabele 3D shot van de schaar die Grace Kelly pakt om haar belager in de rug te steken. 
vrijdag 8 augustus Vertigo. Met inzoom voorwaarts en tracking shots achterwaarts om de vertigo te suggereren. 
vrijdag 15 augustus Rear Window. Met een meesterlijke montage. 

Het Eye Amsterdam 
eert Hitchcock van 25 juli tot en met 12 oktober met de vertoning van een groot aantal films, inclusief negen gerestaureerde stille films die niet eerder in Nederland te zien waren.
Omlijst met live-muziek, een cursus, lezingen en speciale voorstellingen. 

Het Hitchcock programma start 25 juli met To catch a thief met Grace Kelly en Cary Grant. De opnamen vonden plaats in Cannes in 1954. Een jaar later bezocht Kelly het filmfestival van Cannes, waar ze haar prins (van Monaco) ontmoette. Het filmfestival van Cannes in mei dit jaar opende met Grace of Monaco, een biografische film over de prinsessenjaren van Grace Kelly. De film kreeg slechte kritieken. In Paleis Het Loo in Apeldoorn is tot en met 26 oktober de tentoonstelling Grace Kelly, prinses en stijlicoon te zien. 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten